Szkoła Podstawowa im. Marcina Bielskiego w Białej

   HISTORIA BIAŁEJ

Obecnie

       Wieś Biała znajduje się w gminie Rząśnia, w powiecie pajęczańskim, w południowej części woj. łódzkiego.  W odległości 5 km na północny-wschód od Pajęczna i 45 km na północny-zachód od Radomska. Znajduje się na obszarze Wysoczyzny Bełchatowskiej, na terenie otoczonym ciekami Niecieczy. Na skraju zabudowań Białej, kiedyś znajdowały się pozostałości dworu obronnego, będącego siedzibą i miejscem pracy twórczej Marcina i Joachima Bielskich. Na tym terenie, otoczonym fosami - stawami, znajdowała się  Szkoła Podstawowa im. Marcina Bielskiego. Pierwszego września 2011 roku szkoła została przeniesiona do pięknego nowego budynku w centrum wsi Biała. W naszej miejscowości znajduje się przepiękny Kosciół parafialny p.w. Św. Jana Chrzciciela z  1564 r . 

Historia ...

      Historia miejscowości Biała sięga 1398 roku, kiedy to wzmiankowany był Ziemko z Białej. W XVI wieku nazwa tej miejscowości brzmiała inaczej – to znaczy „Byala”. W XIV wieku Białą najprawdopodobniej władał ród Werszowców herbu Oksza, z którego wywodziła się szlachcianka Siemkowska. W średniowieczu był tu folwark 10 łanowy (300 morg), wchodzący w skład dóbr siemkowskich herbu Oksza, zamieszkałych na zameczku w niedalekich Siemkowicach[1]. Folwark będący w użytkowaniu braci Siemkowskich przyszłych szwagrów Marcina Wolskiego Bielskiego składał się z ziemi ornej, lasu, łąk i średniowiecznego dworku o charakterze obronnym, położonego w parku opasanego wodą. Biała to siedziba i gniazdo rodziny Bielskich herbu Prawdzic. W miejscowości tej powstała pierwsza historia powszechna i krajowa w języku polskim. „Szacowne to więc swemi wspomnieniami miejsce,(…)[2]

    Na krótko przed rokiem 1550 Marcin Wolski, jako dojrzały mężczyzna, zawarł związek małżeński ze szlachcianką Siemkowską herbu Oksza. Osiadł on na stałe w majątku żony i zwyczajem szlachty od nazwy miejscowości przybrał nazwisko Bielski. Tutaj poświęcił się pracy pisarskiej. Osiedlił się w budynku nazywanym „Albumą” od łacińskiej nazwy Białej – alba.

   W opisie „Starożytna Polska” T. Zwięwcki tak podaje użytkowanie dworku „Tu w pośród dąbrowy przystrojonej starymi dębami, obok zielonego gaju, ponad małym strumykiem, stał w XV wieku dom z kamienia polnego, wapiennego i małej liczby cegieł, gruntownie murowany”. Cały dom był podpiwniczony o sklepieniach łukowych.

   Dwór miał formę murowanej kamienicy o orientacyjnych wymiarach 15x21 m, usytuowanej na kopcu otoczonym nawodnionymi fosami z drobnych dopływów Niecieczy. W innym opisie z połowy XIX w. M. Baliński i T. Lipiński piszą: „…Dom obu tych zacnych mężów była to niewielka czworokątna z cegły budowa na niskie piętro wystawiona. Podczas rozruchów maksymiliańskich rota Stadnickiego spaliła dwór, potem Bielski odnowił. Potem znów pogorzał i teraz rudera [ ... ]"[3]. Bielski po pewnym czasie odnowił dwór, który potem ponownie spalono. Dwór był w ruinie już w 1770 roku, o czym świadczy ówczesny opis: „(…) Dworu żadnego nie masz, tylko kamienica pusta, już pozawalana, chałupa dla folwarcznej gospodyni, chlewy, obory, między któremi przejazd na podwórze. Te wszystkie budynki woda ze trzech stron oblewa (…)”[4].

   W 1550 roku Marcinowi Bielskiemu urodził się syn, któremu nadał imię Joachim. Joachim, podobnie jak ojciec, parał się pracą literacką. Ponadto był sekretarzem królewskim, rycerzem, posłem, poetą i historykiem. Bielski sympatyzował ze stronnictwem, które doprowadziło do elekcji Zygmunta III Wazy, lecz nie brał osobistego udziału w walce. Mimo to, należąca do niego Albumea została wraz z zamieszkiwanym przez niego dworem spalona przez stronników arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, kontrkandydata do korony polskiej.

   W rozruchach w 1587r. bandy z oddziałami Stanisława Stadnickiego, z rokoszu Zebrzydowskiego, napadły Białą, folwark splądrowały, obrabowały dworek zwany „Sokratesową Zagrodą” i spaliły. Tę swoją ruinę majątkową Joachim Bielski przedstawił Baranowskiemu, który wyjednał mu miejsce sekretarza na dworze Królewskim Zygmunta III i dzięki jego pomocy dworek mógł odbudować.

    W 1593 roku Joachim sprzedał Białą Mikołajowi Gomulińskiemu za 8 200 złotych polskich. Przeniósł się następnie w okolice Oświęcimia, a później do Krakowa. W XIX wieku dziedzicem Białej w tych latach był Piotr Sterczewski. Za czasów pruskich, dla zwiększenia swojego majątku zawłaszczył on sobie część lasu pajęczańskiego i zarośla „Uboga”. Między Białą a Pajęcznem toczył się spór o grunty leśne W toczącym się procesie zapadł wyrok regulacji przyznający pobliskiemu miastu Pajęczno spore grunta. Sterczewski złożył jednak apelację i wbrew wyrokowi grunta zatrzymał. Zmarł on kilka lat później, a konflikt nie został rozstrzygnięty. Po Piotrze Sterczewskim proces prowadził Jędrzej Sterczewski, ostatni dziedzic folwarku, który w rezultacie majątek przehulał i roztrwonił. Z licytacji folwark nabył niejaki Joachim Deuso, radca sprawiedliwości dla okupowanych terenów, nazwanych Prusy Południowe. Nowy dziedzic, któremu znana była przeszłość Białej i sława naszych pisarzy pragnął on odbudować dworek Bielskich. Postawił cztery ściany główne i nakrył słomianym dachem. Pragnąc uczcić pamięć kronikarzy polecił postawić w pobliżu dworku głaz, na którym był wykuty napis:

QUO PRIDEM BIELSKI CHRONIKON

POLONIAE CONCEPIT

HANC VILLAM SEMPER SALVA SIT.

RESTAURANT DENSO HAERES

1. D. MDCCCXX.

    Deuso nadal prowadził spór wszczęty przez Sterczewskiego. Został on rozstrzygnięty 13 maja 1823 roku. Wtedy to Sąd Pokoju, Wydziału Spornego, powiatu radomszczańskiego nakazał Joachimowi Deuso zapłacić mieszkańcom Pajęczna w odszkodowaniu 389 zł 20 gr .

   Wkrótce Denso aktem z dnia 29 maja 1828r. przed Rejentem Powiatu Radomskiego  dobra Gawłowo i Biała zamienił z Józefem Fryderykiem Martinim. Deuso postanowił wynieść się z Białej. W tym celu zamienił folwark Biała z Józefem Martinim na inne dobra położone na Śląsku ( Ottmunth, Malin, Karlubitz)[5]. Martini również miał zamiar przebudować dworek.. Niebawem jednak  sprzedał   aktem z dnia 7 maja 1829r. Jakubowi Podczaskiemu i Emilli z Martinich. W 1827 roku Biała liczyła 37 domów i 220 mieszkańców, w 1851 roku 350 mieszkańców (w tym 5 Żydów), 45 domów i stanowiła gminę Biała Szlachecka. 6 lipca 1849r. tytuł własności do Białej i Gawłowa przeszedł na osobę Bolesława Gołębiowskiego. Ówczesny posiadacz Białej i sędziwego domu naszych historyków jako człowiek młody i umiejący cenić przeszłość nie pozwoli zniszczyć dorobku przeszłości.

    Z 1850 roku pochodzi opis dworu Bielskich, który powstał na podstawie obserwacji Józefa Szaniawskiego z Sieradza. „Dom ten, - pisze J. Szaniawski,-  jest to kamienica z kamieni polnych oraz wapiennych (gdyż tutaj wapno kopią) tudzież z cegły starożytnej wystawiona, tworzy zaś czworobok 18 i 25 kroków w bokach zewnątrz mający. Dłuższymi ścianami obrócony na północ i południe, wejście ma od zachodu przy lewym rogu ściany zachodniej. Róg ten zajmuje niewielka sionka w której ślady kominka, i schodów na piętro, (którego dziś już nie ma) dotąd są znaczne. (…) Zewnątrz dom ten przedstawia nagie tylko ściany, dachem goncianym przykryte; wejście do sionki, znacznie nad ziemią wzniesione, (…). Nade drzwiami jest tablica blisko łokcia wysoka z kamienia piaskowego, na której wyrznięte są wklęsło czarną farbą napuszczone (… ) wiersze:

QUO PRIDEM BIELSKI CHRONIKON

POLONIAE CONCEPIT

HANC VILLAM SEMPER SALVA SIT.

RESTAURANT DENSO HAERES

1. D. MDCCCXX.[6]

 Dwór Bielskich - Napoleon Orda uwiecznił w swoim Albumie widoków historycznych Polski na rysunku 28.

    Budynek dworski nie jest legendą dawnej przeszłości, ponieważ rozebrany został dopiero po II wojnie światowej, a opisana w roku 1986. Piwnice można było oglądać jeszcze w latach 50. ubiegłego stulecia. Najprawdopodobniej dwór miał zostać odbudowany, lecz stało się inaczej. Do dziś zachował się tutaj zarys rozległego, czworobocznego kopca o płaskiej powierzchni otoczonego z trzech stron wodami fos - stawów, założonych na drobnym dopływie Niecieczy. Powierzchnia kopca znajduje się na wysokości 1-1,5 m ponad lustrem wody w stawach. Wymiary poprzeczne kopca wynoszą około 120 x 80 m. Po stronie południowej kopiec sąsiaduje bezpośrednio z okolicznymi polami i łąkami.

 W okresie międzywojennym folwark Biała został nadany generałowi Wojska Polskiego Zawistowskiemu. W 1945 r. folwark podzielono na działy i sprzedano chłopom. W czasie okupacji pamiątkowy głaz, wypisany przez Joachima Deuso, został rozbity, a materiał z niego wywieziono na budowę szosy.

W 1905 roku powstała w Białej straż. Inicjatorem był generał Zawistowski, który po regionalnym zjeździe straży w Radomsku postanowił powołać ją również w naszej miejscowości. Na wzór wozu strażackiego z Pławna kowal p. Józef Matusiak stworzył nasz pierwszy wóz. Remiza strażacka powstała w miejscu, gdzie  znajduje się w chwili obecnej dom nauczyciela.

Przed II wojną światową (lata 1936-1938) towarzystwo francuskie wybudowało linię kolejową, która przebiegała przez Białą. Wpłynęła ona znacznie na ożywienie handlu. Linia ta istnieje do dziś.

Jak wynika z przekazów ustnych mieszkańców Białej w latach 20-tych XX wieku powstała w szkoła podstawowa. Mogły do niej uczęszczać dzieci z Białej, ale również z okolicznych miejscowości- Gawłowa, Suchowoli, Wręczycy, Lipiny, Łężcy. Pierwszym kierownikiem szkoły był p. Kołodziejczyk, nauczycielami byli: pani Kołodziejczyk, p. Kozubówna, p. Adam Ziółkowski wraz z żoną Jadwigą, p. Roztapiuch. W głównym budynku szkolnym nie było tyle miejsca, aby pomieścić wszystkie dzieci (klasy liczyły ponad 30 uczniów), toteż wypożyczano pokoje od gospodarzy- od p. Franciszka Pęciaka i p. Stanisława Pęciaka. Dzieci mogły ukończyć w Białej sześć klas, dalszą edukację kontynuowały w Pajęcznie kończąc klasę ósmą.

II wojna światowa nie ominęła także Białej. Nasza wieś wraz z całą gminą Rząśnia z wybuchem II wojny światowej znalazła się na obszarze tzw. Warthelandu, a jej ludność została pozbawiona polskiej szkoły. Przechodziły przez nią liczne wojska niemieckie. Pomimo wydania wielu ograniczeń dla Polskiej ludności większość zakazów nie była w Białej i okolicznych miejscowościach respektowana. Niemcy nie posiadali tylu ludzi, aby obsadzić wszystkie stanowiska. Rozpoczęło się masowe wywożenie Żydów, którzy skrywali się w domach rodzin polskich. W dworku Zawistowskich zamieszkał komisarz niemiecki. Prawdopodobnie dzięki temu zachował się on w tak doskonałym stanie.

W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa piotrkowskiego. Na mocy reformy administracyjnej z 1999 roku Biała należy do województwa łódzkiego i powiatu pajęczańskiego.

 Kościół p.w. Jana Chrzciciela w Białej

 W latach 1980-81 przeniesiono do Białej kościół z 1585 roku, który został ośrodkiem nowej parafii- parafii św. Jana Chrzciciela w Białej Szlacheckiej. Kościół został przeniesiony do naszej miejscowości z Woli Grzymalinej (okolice Łękińska) ponieważ w latach siedemdziesiątych XX wieku podjęto budowę kopalni węgla brunatnego Bełchatów. Zaistniała wówczas konieczność wysiedlenia Woli Grzymalinej, w której znajdował się kościół z fundacji dziedzica wsi, Jana Grzymały-Wolskiego.

Kościół jest zbudowany z drzewa modrzewiowego w stylu wieluńskim.

   Konstrukcja ścian korpusu i prezbiterium zrębowa na przyciesiu podmurowana, dawniej wsparta na kamieniach. Belki zrębu łączone są w węgłach na nakładkę przy użyciu dębowych kołków. Do ścian kościoła przylegają od północnej strony zakrystia a od zachodniej i południowej kruchty z desek sosnowych na planie kwadratu. Kościół posiada strzeliste gotyckie dwuspadowe dachy z wieżyczką, kryte podwójnym gontem, zakończone na belkach zewnętrznych ozdobami tzn. markizami i ozdobnymi podpórkami.

   Stropy kościoła płaskie, okna ościeżnicowe z podziałem szczeblinowym oraz witraże ze szczebliną ołowianą i dwie rozety, drzwi niskie rzeźbione z pięknymi portalami. Nawa kościoła zbudowana jest na rzucie trapezu i oddzielona łukiem tęczowym trapezowym, którego podstawę stanowi belka tęczowa z krucyfiksem z XVI wieku. Na ścianie zachodniej znajduje się chór w formie niewielkiego balkonu o lekko wygiętej czołowej części balustrady, wsparty na dwóch toczonych słupach nawiązujących do uproszczonych kolumienek. Na chór prowadzą jednobiegunowe schody.

   Na wielką uwagę zasługuje wyposażenie wnętrza kościoła. W prezbiterium znajduje się ołtarz główny o formach późnorenesansowych, drewniany, polichromowany z obrazami - M.B. Szkapleżnej w srebrnej sukience XVIII w. - Św. Stanisław XVII w. - św. Jan Chrzciciel XVI w. i rzeźbionymi postaciami świętych w północno i południowo-wschodniej części nawy. Dwa boczne ołtarze późnobarokowe, drewniane, polichromowane z pięknymi obrazami: Św. Rocha, Św. Sebastiana, Św. Antoniego, Św. Franciszka (XVI w.) oraz rzeźbionymi i malowanymi postaciami świętych. Przy północnej ścianie prezbiterium znajduje się drewniana, rzeźbiona i polichromowana ambona z XVIIIw. w typie przyściennym oraz chrzcielnica również drewniana, rzeźbiona i polichromowana z XVI w. Na wszystkich ścianach kościoła widnieją przepiękne polichromie z XVI w. z bogatą ornamentyką roślinną postaciami i napisami.

Kościół zaliczony jest do zabytków klasy „0”.